Historia miasta

Nakło nad Notecią – nazwa wzmiankowana po raz pierwszy w źródłach już w XI w. Zapisywana była różnie: Castrum Nakel (1091) – XI w., de Nakel – 1136, de Nakel – 1225, de Nakel – 1278, in Nakel – 1357, oppido Nakyel – 1473, Nakyel opp. – 1578, Nakiel – 1629, Opp. Nakło – 1653, niem. Nakel – 1885, Naklo m. – 1914, Nakło nad Notecią – 1981. Nazwa była pierwotnie rodzaju męskiego – ten Nakeł. Od XVI w. pojawia się w rodzaju nijakim – to Nakło i występuje w wiekach XVI i XVII obocznie z formą Nakieł. W wieku XVIII zwycięża forma rodzaju nijakiego – Nakło. 
Jest to nazwa topograficzna. Nakieł pochodzi od wyrazu Nakieł, nie zachowanego w słownictwie polskim, mającego jednak odpowiednik w jęz. czeskim, np. nakel – miejsce podmokłe, zwłaszcza z niskimi zaroślami wierzbowymi, nakli – młode zarośla wiklinowe, a także miejsce bagniste; nakło – miejsce przy rzece przy wyładunku towarów. Należy dodać, że istnieje wiele nazw własnych – nazw terenowych, takich jak Nakieł, Nakło, Nakły, które oznaczają albo oznaczały pola, lasy, łąki i różne miejsca podmokłe. Nazwy te są na pewno z pochodzenia wyrazami pospolitymi Nakieł, które miały takie samo albo podobne znaczenie jak przytoczone wyżej wyrazy czeskie. Ta dawna nazwa geograficzna oznacza więc mokradła pokryte zaroślami wierzbiny, wśród których zbudowano prastary gród. Warto dodać, że w Kronice Galla Anonima Noteć została nazwana Nakła (fluvium Nacla).

Do tej pory w obiegu było tylko jedno źródło pochodzenia nazwy naszego miasta. Wywodzono ją z dwóch wyrazów – na kieł, przy czym poprzez kieł rozumiano wbite w brzeg słupy, do których można było przywiązać łodzie, inaczej mówiąc założyć czółno na kieł. 

Już w XI w. Nakło było ważnym grodem warownym na ówczesnym pograniczu Pomorza. W 1109 r. uległo Bolesławowi Krzywoustemu. W 1299, między 29 maja a 3 czerwca, Władysław Łokietek nadał prawa budowania miasta przy grodzie na prawie magdeburskim. Miasto królewskie Nakło, jako najstarsze, zostało zarazem uznane stolicą Krajny. 

Stanowiąc nadal graniczny gród było Nakło narażone na różne zawirowania wojenne. Najpierw przewaliły się przez nie wojny z Zakonem Krzyżackim. W wiekach XVI i XVII nie oszczędziły miasta pożary, zaraza i wojny szwedzkie. Wszystko to przyczyniło się do znacznego upadku miasta. W 1772 r. Nakło zostało zagarnięte przez Prusy w ramach I rozbioru i z krótką przerwą (1807-1813) pozostawało pod zaborem do 1920 r. 

Mimo zmiennych kolei losów miasto się rozwijało. Postęp gospodarczy ujawnił się jeszcze za rządów Kazimierza Wielkiego. Później nakielscy mieszczanie otrzymali prawo do organizacji targów i jarmarków. W 1520 r. Zygmunt I Stary odnowił wcześniejsze przywileje, których zapisy uległy zniszczeniu w wyniku pożaru. 
Potem ożywienie gospodarcze przyszło w okresie zaboru pruskiego. W latach 1773-1774, z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II, wykopano 26-kilometrowy kanał spinający Noteć z Bydgoszczą. Pierwszy spław kanałem ruszył we wrześniu 1774 r. 

W latach 1828-1829 ruszyła budowa szosy Berlin – Bydgoszcz – Królewiec. W 1851 r. powstała linia kolejowa z Nakla do Gniezna i do Chojnic. W 1904 r. miasto doczekało się wodociągu, w 1907 r. – kanalizacji, rok później – telefonizacji. 
W 1918 r. wybuchło powstanie wielkopolskie, do którego czynnie włączyli się mieszkańcy Krajny, przyczyniając się do powrotu tego regionu do macierzy. Wielu z nich zapłaciło za to życiem w 1939 r., gdy wybuchła II wojna światowa i zaczęła się niemiecka okupacja. W 1939 r. zniszczeniu uległ ratusz miejski, znajdujący się na rynku. W styczniu 1945 r. miasto zdobyły oddziały Armii Czerwonej. Po II wojnie światowej miasto stale się rozwijało, tak pod względem infrastruktury, jak demograficznie. Do 1975 r. miasto znajdowało się w granicach powiatu wyrzyskiego, w województwie bydgoskim.

27 maja 1990 r. przeprowadzono w gminie pierwsze po II wojnie światowej demokratyczne wybory do Rady Gminy Nakło nad Notecią. Data ta stanowi początek samorządu terytorialnego w III RP. W wyniku reformy administracyjnej kraju w 1999 r. Nakło stało się stolicą odtworzonego powiatu nakielskiego. Rok 1992 charakteryzował się początkiem procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, w wyniku którego utworzone zostały podmioty w postaci spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jednostki i zakłady budżetowe zajmujące się m.in. usługami komunalnymi.
Obecnie miasto ma znakomicie rozbudowaną infrastrukturę oświatową (wszystkie szkoły posiadają sale gimnastyczne) oraz sportowo-rekreacyjną (kryta pływalnia, skatepark, orliki, stadion miejski z zapleczem). Wprowadzony system gospodarowania odpadami komunalnymi stał się wzorcowym dla wielu miast w Polsce.
 

fot. z zasobów Muzeum Ziemi Krajeńskiej.